E-Okul Bilgi

Edebiyatta ortaya konulan eserlerin o kadar çok türü vardır ki, bunları tasnif etmek ve kategorilendirmek oldukça zorlaşmıştır.


Bu yüzden yapılan birçok bölümlendirmelerden biri de "olay" ve olaya bağlı gelişmeler olmuştur. İşte edebi türlerde olayı esas alan ve olaya bağlı olarak yapılan analiz de "Olay çevresinde gelişen Edebi Metinler" olarak bir inceleme yapılması zaruretini doğurmuştur.

Bir olaya dayalı olarak meydana gelen edebî metinleri iki gruba ayırmak mümkündür:

Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler ve Göstermeye Bağlı Edebî Metinler

1. Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler

Bu metinler, bir olay veya durum çevresinde yer, zaman, kişi belirtilerek ve bir plan dâhilinde olayların okuyucunun veya dinleyicinin zihninde canlandırılacak şekilde ifade edilmesiyle oluşur.

Anlatmaya bağlı edebî metin türleri şunlardır:
• Masal
• Destan
• Halk hikâyesi
• Mesnevi
• Manzum hikâye
• Hikâye
• Roman

2. Göstermeye Bağlı Edebî Metinler

Göstermeye bağlı edebî metinler, bir olayı seyircinin önünde canlandırmak için oluşturulan metinlerdir.
Göstermeye bağlı edebî metinleri kendi içerisinde iki gruba ayırmak mümkündür:

a. Geleneksel Tiyatro

Modern tiyatrodan önce de var olan bu tiyatronun türleri şunlardır:
1. Karagöz
2. Orta oyunu
3. Meddah
4. Köy seyirlik oyunu
b. Modern tiyatro
Modern tiyatro türleri şunlardır:
1. Trajedi
2. Komedi
3. Dram
Anlatmaya bağlı eserler ile göstermeye bağlı eserlerin benzerlik ve farklılıkları şunlardır:
Benzerlikleri:
• Her iki tür de bir olay çevresinde gelişir. Bu temel olayın etrafında daha küçük çapta gelişen olaylar yer alır.
• Her iki türde de insanların başlarından geçen ya da geçebilecek nitelikteki olaylar gösterilir.
• Olaylar belirli bir zaman diliminde geçer.
• Anlatılan olaylardan etkilenen insanlar ya da varlıklar vardır. Bunlara eserin kahramanları denir. En çok etkilenen varlığa eserin başkahramanı (başkişisi) denir.
• Olayın serim, düğüm ve çözüm bölümleri bulunur. Yani olayın bir başlangıcı, gelişmesi ve sonunda da çözümlenişi vardır.
• Ele alınan olayların anlaşılması için tasvirlere ya da dekorlara yer verilir.
• Metinlerin bir yazarı vardır.
Farklılıkları:
• Anlatmaya bağlı türlerde olayın mutlaka bir anlatıcısı vardır. Bu anlatıcı olayı ilahî bakış açısıyla, kahramanın bakış açısıyla ya da gözlemci bakış açısıyla anlatır.

• Göstermeye bağlı eserlerde, sosyal hayatta karşılaşabileceğimiz olaylar sahnede gösterilir.

• Eserdeki olaylar aktör (erkek oyuncu), aktris (bayan oyuncu) adı verilen oyuncular tarafından canlandırılır. Sosyal yaşamın ve insan karakterinin eleştirisi yapılır.

• Bu iki tür arasında kullanılan dil ve anlatım biçimi de birbirinden farklıdır. Anlatmaya bağlı eserlerde uzun ve kurallı cümleler kullanılırken göstermeye bağlı eserlerde günlük konuşma dili kullanılır. Cümleler daha açık ve kısadır. Söylenen sözün izleyici tarafından anlaşılması beklenir, bunun için daha açık ve kısa cümleler kullanılır. Konuşma dilinin canlılığı sahnede yansıtılır.