Fiil kipinin, kendi zamanı (anlamı) dışında kullanılmasına zaman kayması denir.
Haftaya sınavlar başlıyor.
Bu cümlenin yüklemi şimdiki zamanla çekimlenmiştir. Ama eylemin gelecekte yapılacağı (haftaya) anlatılmaktadır.
Yani şimdiki zaman eki, gelecek zaman eki anlamında kullanılmıştır.
Şimdiki zaman, gelecek zaman yerine kullanılabilir:
* Yarın size geliyoruz. (geleceğiz)
* Seneye yurtdışına gidiyoruz. (gideceğiz)
Şimdiki zaman, geniş zaman yerine kullanılabilir:
* Her gün yürüyorum. (yürürüm)
* O, beni hiç dinlemiyor. (dinlemez)
Geniş zaman, geçmiş zaman yerine kullanılabilir:
* Padişahın oğlu hazırlanır yola çıkar. (hazırlanmış, yola çıkmış)
* Dedemin adını bana verirler. (vermişler)
Geniş zaman, gelecek zaman yerine kullanılabilir:
* Birazdan yola çıkarız. (yola çıkacağız)
* Yarından sonra yağmurlar başlar. (başlayacak)
Gelecek zaman, emir kipi yerine kullanılabilir:
* Akşam olmadan eve geleceksin.
* Bundan sonra daha dikkatli olacaksın.
Gelecek zaman, olmak fiiliyle kullanıldığında cümleye ihtimal anlamı katar:
* Buraya gelen Sedat olacak.
* Bu kitaplar onun olacak.
İstek kipi, emir anlamında kullanılabilir:
* Biraz bekleyelim.
* Konuşmayı keselim.
Emir kipi, istek anlamında kullanılabilir:
* Allah razı olsun. (İstek)
* Yeni arabanız hayırlı olsun. (İstek)
Gereklilik kipi, istek ve ihtimal anlamında kullanılabilir:
* Şimdi serin bir yer olmalı da uyumalı. (İstek)
* Şimdi Ankara'dan dönmüş olmalı. (İhtimal)
Örnek Soru:
Hangi cümlenin yükleminde şimdiki zaman eki, gelecek zaman yerine kullanılmıştır?
A) Her gün çıkmadan önce temizlik yapıyorum.
B) Dedem sabahları erken kalkıyor.
C) Şiir okuma yarışması törenden sonra başlıyor.
D) Çiçekler ne güzel kokuyor.
Cevap: C
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yapılmakta olan bir eylem söz konusudur?
A) Arkadaşım bugün bize geliyor.
B) Babam erkenden evden çıkıyor.
C) Maça gitmek için hazırlanıyor.
D) O, gülünce gamzeleri çıkıyor.
Cevap: C