Kaşgarlı Mahmut'un Hayatı (Divan-ı Lügat'it-Türk yazarı)
Türkçe ve Türk Dili alanında eser veren en meşhur Türkçe savunucusu Ediptir.
XI. yüzyılda yaşayan Türk dil bilginidir. Divân-ı Lügati’t-Türk adlı eseriyle ünlüdür.
Karahanlılar soyundandır. 1072 yılında yazmaya başladığı eserini 1074′te tamamlayarak Bağdat’ta Abbasî halifesi El-Muktedî Billah’a sunmuştu.
Eserin el yazması tek kopyası Fatih Millet Kütüphanesi’nde 1910 yılında bulundu. 1915-1917 yıllarında öğretmen Kilisli Rifat Efendi’nin çevirisi üç, Besim Atalay’ın çevirisi ise beş cilt olarak basıldı.
Karahanlılar döneminde yetişen ve ilk Türk dil bilgini olan Kaşgarlı Mahmut’un doğum tarihi, kesin olmamakla birlikte 1008 olarak biliniyor.
Babası Barsaganlı bir bey idi. 1071-1077 arasında Bağdat’ta bulunan Mahmut, Türk kültürünün Araplara tanıtılmasında büyük rol oynadı.
İbn-i Fadlan, Gerdizi, Tahir Mervezî, Muhammed Avfî ve Beyhakî gibi kendi döneminin Türk hayat ve cemiyetleri üzerine eğilen ünlü alimleriyle birlikte Türk illerini adım adım dolaşan Kaşgarlı Mahmut, çalışmalarında Türkçe’yi resmi dil olarak kabul eden Karahanlı Devleti’nden de büyük destek gördü.
Türkçe’nin serpilip gelişmeye başladığı o dönemde, Mahmut’la birlikte Balasagunlu Yusuf Has Hacib de Türk diline büyük hizmet etti.
Bu iki Türk alimi, ortaya koydukları eserlerle, Türk dil birliğinin sağlanmasına önemli katkılarda bulundular.
Kaşgarlı Mahmut, Divân-ı Lügati’t-Türk adlı eserinde; yaşadığı devirdeki Türk illerinin ve boylarının kullandığı ağızları canlı olarak tespit etti.
Oğuz Türklerinin 24 boyu ile ilgili şemayı da verdiği eserinde, Türkçe’nin zenginliğini ve Arapça ile Farsça yanındaki değerini ispata çalışan Mahmut, ayrıca Türkçe’yi Araplara öğretmek gayesiyle Kitâbu Cevâhirü’n-Nahvi Lügâti’t-Türk adlı gramer kitabını yazdı.
Divân’ında Türk dilinin grameri yanında, Türk yer adları, Türk damgaları ve Türk topluluklarını da etraflı şekilde anlatan Kaşgarlı Mahmut, ömrünün sonlarına doğru tekrar memleketi Kaşgar’a dönerek, tahminen 1090′da burada vefat etti.
Doğu Türkistan’da bulunan Kaşgar şehrine 35 kilometre uzaklıktaki Azak köyünde olan kabri, 1983 yılı Temmuz ayında bulundu.
Türk illerini, obalarını ve bozkırlarını birer birer dolaşan ve Türk dili ve kültürüne ait topladığı malzemeyi titizlikle inceleyerek eserlerine alan Kaşgarlı Mahmut; Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil, Yağma ve Kırgız boylarının ağız ve lehçelerini karşılaştırmalı olarak işledi.
Ona göre; Türk lehçelerinin en kolayı Oğuz lehçesi, en dürüst ve kullanışlısı Yağma ve Tuhsi şivesi, en edebisi ise Kaşgar Türkçesidir.
Divân-ı Lügati’t-Türk, bir önsözle sözlük kısmından meydana gelmiştir.
Önsözde yazar Türk dilinin tarifini, lehçelerinin özelliklerini sayar ve dilbilgisi kurallarını, Arapça’dakilere kıyasla gösterip tespit eder.
Ana dilinin Arapça’dan çok üstün olduğunu söyler ve örnekler verir. Bu arada, o bilgileri nasıl elde ettiğini, nasıl bütün memleketleri gezip dolaştığını da anlatır.
İkinci, yani sözlük bölümü, Türkçe kelimelerin Arapça izahlarını kapsar. Bu nedenle, eser, Arapça yazılmış bir Türkçe sözlüktür.
Ya da Türkçe’den Arapça’ya sözlüktür. Arapça dilbilgisindeki şekillerine göre sıralanmış 7500′den fazla kelime hakkında açıklama yapılmıştır.
Büyük bilgin bu açıklamaları yaparken kelimelerin nerelerde ve hangi anlamlarda kullanıldığını göstermiştir.
BU esere ve onu izleyen başka eserlere kadar yazılı edebiyat örneklerimiz bilinmediği için, daha önceki yüzyıllara ait sözlü edebiyat örneklerini Kaşgarî’nin kitabından öğrenmekteyiz.
Sagu denilen ağıtlar, koşuk dediği koşmalar, sav dediği atasözleri ve nazım şekillerinden başka verdiği dersten örneklerine bakarak meselâ Alp Ertunga adındaki destanlaşmış kahramanın varlığını da yine Divân-ı Lügati’t-Türk’ten öğrenmiş bulunuyoruz.
Bu sebeplerden dolayı Kaşgarlı Mahmut’un Divân-ı Lügati’t-Türk’ü hem dil, hem edebiyat, hem toplum ve sosyoloji tarihimiz bakımından çok önemli belgeleri toplayan bir kaynaktır.
Ancak bu kaynak eser 1910 yılına kadar bilinmiyordu. Gerçi Kâtip Çelebi’nin Keşfüzzünûn adlı bibliyografyasında Kaşgarlı Mahmut’tan da söz edilmiştir. Ama bu bilgi çok sınırlıdır.
Vanizade Nazif Paşa’nın yakınlarından bir hanım, 1910 yılında İstanbul’daki Sahaflar Çarşısı’nda dolaşırken bu dev eseri tozlu raflarda bulmuş, satın almak istemiştir.
Elindeki ganimetin kadrini ancak o zaman anlayan kitapçı, kitabın fiyatını 25 altına kadar yükseltmiş, hanım da kitabı alamamıştır.
Ancak işi Maarif Nezareti’ne duyurmuştur. ‘Ne olduğu belirsiz bir kitaba avuç dolusu altın verilemeyeceği’ gerekçesiyle Maarif Nezareti, eseri satın almayı reddetmiştir.
Haber, kitap de
lisi merhum Ali Emiri Efendi’ye intikal etmiştir. Kitaplarını millete hediye ederek Fatih Millet Kütüphanesi’ni kurmuş ve ilk müdürlüğünü yapmış olan Ali Emirî Efendi, kitapçıyı getirtmiş, eseri inceledikten sonra adamı kütüphaneye kilitleyerek para tedarikine çıkmıştır.
İşte böyle borç harç satın alınan Divân-ı Lügati’t-Türk, uzun zaman Ali Emiri Efendi’nin kıskanç titizliğiyle kütüphanede saklanmıştır. Ali Emirî Efendi, eserin basımına ancak Sadrazam Talat Paşa’nın ricası üzerine razı olmuştu.
Eldeki yazma, Kaşgarlı Mahmut’un el yazısı olmamakla beraber ondan 192 yıl sonra Şam’lı Mehmet adında usta bir hattat tarafından yazılmış yer yüzündeki tek nüshadır.
Kaşgarlı, eserini Araplara kabul ettirmek için iki yerde; Peygamberin iki hadisini zikreder ki, şunlardır:
‘Yüce Tanrı: Benim bir ordum vardır ki onlara Türk adını verdim. Onları doğuda birleştirdim.
Bir millete kızarsam cezalandırmak görevini onlara veririm…’ buyurmuştur. ‘Yüce Tanrı: Türkçe öğreniniz, çünkü Türkçe’nin uzun bir saltanatı vardır…’ diye buyurur.
Divanü Lügati’t-Türk dünyanın her yanında, Türkoloji ilmiyle uğraşan pek çok bilgin için paha biçilmez bir kaynak olmuştur.
Üzerinde şimdiye kadar yerli, yabancı, uzmanlar çok çeşitli incelemeler yapmışlardır.
Türkçe-Edebiyat
- Tartışma (Türkçe Performans Ödevi)
- Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri
- Dil ve Anlatım Ödevi: Dil nedir, önemi, Dil Grupları ve Türkçe
- Edebiyat Dönem Ödevi: Olay çevresinde gelişen Edebi Metinler
- Şinasi, Hayatı, Eserleri ve Üslûbu
- Türk Edebiyatının Genel Özellikleri (Tam Analizli)
- Namık Kemal ve Edebi Kişiliği
- İslami Devir Türk Edebiyatı
- Dil ve Anlatım Ödevi: ÖSS'de çıkmış "Yazım Kuralları ve Noktalama İşaretleri" Soruları
- Türk Edebiyatı'nın Bölümleri- Edebiyat Dönem Ödevi
- Edebiyat Proje Ödevi: Anonim Halk Edebiyatı
- Edebiyat Dönem Ödevi: Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı (Tekke Edebiyatı)
- Türk Halk Edebiyatı
- Aşık Tarzı Halk Edebiyatı:
- Türk Edebiyatında Şairler, Son Dönem Şairler
- Türkçe Performans Ödevi: Küçük Ağa Roman Özeti Tarık Buğra
- Edebiyat Dönem Ödevi: Divan Edebiyatı (Klasik Türk Edebiyatı)
- Türkçe Performans Ödevi: Fiillerde Anlam Kayması
- İlk Türk Destanları, Alp Er Tunga, Şu ... (Türkçe Performans Ödevi)
- Türkçe Performans Ödevi: Şiir ve Şiir Türleri
- Türkçe Performans Ödevi: Nasreddin Hoca ve Hayatı
- Türkçe Performans Ödevi: Cümlenin Ögeleri
- Türkçe Performans Ödevi: Dede Korkut Hikayelerinden "Boğaç Han" Özeti
- İslamiyet Öncesi "Sözlü Edebiyat" Dönemi ve Ürünleri
- Türkçenin ve Türk Dilinin Tarihi Gelişimi
- Edebiyat Nedir?
- 6. Sınıf Türkçe 2. Dönem Son Yazılı Soruları
- Türkçe 6, 7 ve 8.Sınıflarda Proje ve Performans Ödevi Hazırlanabilecek Konular ve Puanlama
- 2009 ÖSS Türkçe Soruları
- Türkçe ve Edebiyat Dersleri Terimler Sözlüğü
- Türkçe'den Proje ve Performans Ödevi Hazırlanabilecek Konular
- Edebiyat'ı Tanımlayabilme Çabası
- Kaşgarlı Mahmut'un Hayatı (Divan-ı Lügat'it-Türk yazarı)
- Şu Destanı'nın Kısaca Özeti
- 10. Sınıf Dil Anlatım 1. Dönem 1. Yazılı Soru ve Cevapları
- "Han Duvarları" şairi Faruk Nafiz Çamlıbel, Hayatı ve Eserleri
- 6. Sınıf Türkçe Testleri-1 (Cevaplı Testler)
- Dil Bilgisi Yönünden ve Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları
- 2. Sınıf Öğrencileri için Türkçe Sınavı: Eylemleri (Fiilleri) Tanıyormuyuz?
- 10. Sınıf Dil ve Anlatım 1. Dönem 1.Yazılısı ve Cevapları
- 9.Sınıf Dil ve Anlatım 1. Dönem 1.Yazılı Soru ve Cevapları
- 5.Sınıf Türkçe 1. Dönem Yazılı Soruları ve Cevapları
- Kısaca Gılgamış Destanı
- 8. Sınıf Türkçe 1.Dönem 2. Yazılı Soruları
- Türkçe'de Sayıların Yazılışı Nasıldır?
- 6. Sınıf Türkçe 1.Dönem 2.Yazılı Test
- 6.Sınıf Türkçe 1.Dönem 3.Yazılı Soruları Test
- 9.Sınıf Edebiyat 1.Dönem 3. Yazılı Soru ve Cevapları
- 8. Sınıf Türkçe 1. Dönem 3. Yazılı Test Soru ve Cevapları
- 9.Sınıf Dil ve Anlatım 2. Dönem 1. Yazılı Sınavı Klasik
- 7. Sınıf Türkçe 1. Dönem 3. Yazılı Soru ve Cevapları
- Ödev:Türeyiş Destanının Özeti
- 6 Sınıf Türkçe 1. Dönem 3. Yazılı Ortak Test
- Türkçe Performans Ödevi: Sözcükte Yapı
- 10.Sınıf Edebiyat 2.Dönem 1.Yazılı Soruları
- 8. Sınıf Türkçe Performans Ödevlerinin Konuları
- Sıfat Tamlaması ve Çeşitleri
- 9. Sınıf Edebiyat 2.Dönem 3.Yazılı Soru ve Cevapları
- 9. Sınıf Türk Edebiyatı Ders Kitabı Tüm Cevaplar
- Dil ve Anlatım Ödevi: Öyküleyici Anlatım Örnekleri
- Dil ve Anlatım Ödevi: Betimleyici Anlatım (Tasvir) Ve Örnekleri
- 8. Sınıf 2. Dönem Türkçe 2. Yazılı Soru ve Cevapları(Test)
- 8. Sınıf 2. Dönem Türkçe 3. Yazılı Soru ve Cevapları
- 7. Sınıf Türkçe 2.Dönem 3.Yazılı Soruları(Yeni)
- 5. Sınıf Türkçe 1. Dönem 1. Yazılı Soru ve Cevapları (Yeni)
- 6. Sınıf Türkçe 1.Dönem 1.Yazılı Soruları(Test)
- Türkçe Ödevi (5.sınıf)
- Dil ve Anlatım Ödevi: Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri
- Dil Ve Anlatım Ödevi: Nutuk (Söylev) Ve Özellikleri
- Dil Ve Anlatım Dersi Sitesi Açıldı
- 9. Sınıf Dil ve Anlatım 1. Dönem 1.Yazılı Soruları- Cevaplı
- 11. Sınıf Dil ve Anlatim 1. Dönem 1. Yazılı Soruları ve Cevapları
- Anlatım Teknikleri Konu Özeti
- 9. Sınıf Edebiyat 1. Dönem 1. Yazılı Soruları ve Cevapları
- 9. Sınıf Türk Edebiyatı 1. Dönem 1. Yazılı Soru ve Cevapları
- Türkçe Proje Ödevi: Sıfat ve Sıfat Çeşitleri Konu Anlatımı
- 11. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabının Tüm Cevapları- Hazır Cevaplar
- Lise-2 Edebiyat 1. Dönem 1. Yazılı Soruları ve Cevapları- Yeni
- 11. Sınıf Edebiyat Çalışma Kitabı Cevapları- Yeni
- 12. Sınıf Türk Edebiyatı 1.Dönem 1.Yazılı Soruları ve Cevapları-Yeni
- 11. Sınıf Türk Edebiyatı 1. Dönem 1. Yazılı Soruları ve Cevapları-Güncel
- Dil ve Anlatım Ödevi: Telaffuz (Söyleyiş), Vurgu, Tonlama,
- 10. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı EKOYAY-Cevapların Tamamı
- Dil ve Anlatım Ödevi: Dille İletişim ve Sembolle İletişim Arasındaki Farklar
- 9. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Çözümleri- EKOYAY Yayınları- İlk 38. sayfa...
- SBS Türkçe Yazılı Sınavı Çalışma Soruları
- 8. Sınıf Türkçe TEOG Yazılı Sınavına Hazırlık Soruları ve Cevapları
- 10. Sınıf Dil ve Anlatım 1. Dönem 2. Yazılı Soruları ve Cevapları-Yeni
- Noktalama İşaretleri Konu Anlatımı
- Dil ve Anlatım Ödevi:İletişim, Dil ve Kültür Konu Anlatımı
- Asonans Sanatı Nedir? Şiirde Asonans
- Türkçe TEOG Yazılı Soruları 8. Sınıf Ve Cevapları-Güncel
- Türkçe Ödevi: Sözcükte Yapı ve Ekler
- 8. Sınıf Türkçe TEOG Yazılısına Hazırlık Türkçe Deneme Sınavı-4 Yeni
- 9. Sınıf Dil ve Anlatım Dersi 1. Dönem 2. Yazılı Soruları ve Cavapları-Güncel
- Türkçe'de Anlatım Bozuklukları- Örneklerle Anlatım
- Ünsüz Harflerin Sınıflandırılması
- Türkçe'de Ek Fiiller
- 10. Sınıf Dil ve Anlatım 1. Dönem 2. Test Yazılısı ve Cevap Anahtarı-Yeni
- 12. Sınıf Dil ve Anlatım 1. Dönem 2. Yazılı Soruları ve Cevaplar-Yeni
- 9. Sınıf Edebiyat 1. Dönem 2. Yazılı Soru ve Cevapları-Yeni Yazılı
- 8. Sınıf SBS Türkçe Yazılı Soruları-5 ve Cevap Anahtarı
- 10. Sınıf Türk Edebiyatı 1. Dönem 2. Yazılı Soruları ve Cevapları-Yeni
- Türk Edebiyatı Tarihi 1. Dönem Yazılı Test Sınavı
- 11. Sınıf Türk Edebiyatı Dersi 1. Dönem 2. Yazılı Soruları ve Cevapları-Yeni
- 5. Sınıf Türkçe Dersi 1. Dönem 2.Yazılı Soruları- Test Yeni Sınav
- 10. Sınıf Türk Edebiyatı 1. Dönem 3. Yazılı Soru ve Cevapları-Test Güncel
- 8. Sınıf Türkçe TEOG Yazılı Sınavına Hazırlık Soruları ve Cevap Anahtarı-5
- 10. Sınıf Dil ve Anlatım Performans ve Proje Ödevi Hazırlanabilecek Konular
- Türkçe Performans Ödevi:Fiilimsiler ve Özellikleri (Örneklerle Anlatım)
- 10. Sınıf Dil ve Anlatım 1. Dönem 3. Yazılı Soruları Güncel-Test Soruları
- Edebiyat Ödevi: Taaşşuk-u Talat ve Fitnat Özet
- Edebiyatta Kinaye, Tanımı ve Örneklerle Anlatımı
- TEOG Sistemi Türkçe Merkezi Yazılı Deneme Soruları
- Şiir İncelemesi ve Edebi Açıdan Tenkit (Edebiyat Proje Ödevi)
- 2015 YGS Türkçe Konulara Göre Soru Dağılımı
- Dil ve Anlatım Ödevi: Dillerin Sınıflandırılması ve Farkları