Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanma sanatıdır.
Bir sözün, benzetme amacı güdülmeden, hem gerçek hem de mecaz anlamını düşündürecek biçimde kullanılmasına kinaye denir.
En üstün kinaye örnekleri, büyük şairler tarafından verilmiştir birçok defa...
*** *** *** *** *** *** *** *** *** ***
Mesela Divan Şairleri Fuzuli ile Ruhi arasındaki kinayeli sözler gibi...
Fuzuli-Ruhi atışması
Divan Edebiyatında zirve yapmış iki büyük şair Fuzuli ve Ruhi, Bağdat sokaklarında yanlarında bazı insanlar da olduğu halde dolaşıyorlarmış.
Sokakta yürürlerken karşılarına bir de ne çıksın?
Geçecekleri yolun ortasında uyuz ve miskin bir köpek yatmaktaymış...
Ruhi bu durumu görünce şöyle demiş:
-Şu ite bak! Ortada yatar Fuzûli...
Tabi herkes bu olağanüstü kinaye ve teşbihe gülmekten kendini alamamış.
Fuzûli ise demiş ki:
-Doğru söylersin, tut kuyruğundan, vur tekmeyi karnına, çıksın kıçından Rûhi...
... ...
*********************************************************
Kinayede asıl kastedilen, mecaz anlamdır.
Kinayeden;karşıdakini incitmeden iğnelemede,hafif ve zarif biçimde alaya almada yararlanılır.
Deyim ve atasözlerimizde kinayeye çok rastlanır.
Ey benim sarı tanburam,
Sen ne için inilersin,
İçim oyuk derdim büyük,
Ben onun’çün inilerim.
Ben toprak oldum yoluna,
Sen aşırı gözetirsin,
Şu karşıma göğüs geren,
Taş bağırlı dağlar mısın?
Yunus Emre
Yukarıdaki dörtlüklerde altı çizili sözcükler hem gerçek hem de mecaz anlamlarını düşündürecek şekilde kullanılmıştır.
Uyarı: Kinayede daha çok mecaz anlam kastedilir.
- Mum dibine ışık vermez.
- Hamama giren terler.
- Taşıma su ile değirmen dönmez.
- Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
- Ateş düştüğü yeri yakar.
-Arkadaşın dayısı güçlüdür, halleder.
-Çok zahmet çektik, sonunda ayağımız düze bastı.
-Bu taşı bize dostumuz atıyorsa durup düşünmemiz gerekir.
Kaynak: www.dilveanlatim.org
Dil ve Anlatım, Edebiyat ve Türkçe dersleriyle ilgili her türlü
konu anlatımı, performans ve proje ödevleri, çözümlü sorular
ve 5.sınıftan 12. sınıfa kadar bütün yazılı sınavları cevap
anahtarları ile birlikte www.dilveanlatim.org sitesinde bulabilirsiniz.