E-Okul Bilgi

Fen ve Teknoloji Performans Ödevi: Dokuların Görevleri ve Özellikleri

Doku Konusu

DOKU, DOKULAR, DOKU ÇEŞİTLERİ, DOKULARIN ÖZELLİKLERİ VE GÖREVLERİ


FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KONU ANLATIM)



Doku: Yapıları ve görevleri aynı olan hücre topluluklarıdır. Hayvansal ve bitkisel dokular olarak ikiye ayrılır.



Hayvansal Dokular: Epitel, bağ ve destek, kas, sinir doku olmak üzere 4 çeşittir.



HAYVANSAL DOKULAR








1.Epitel Doku: Vücudun dışını saran, iç organların yapısına katılan, ara maddesi çok az olan, kan damarı taşımayan dokudur. 3`e ayrılır.



a-Örtü Epiteli: Vücudun iç ve dış yüzeyini örten epitel dokudur. 2 çeşittir.

* Tek Katlı Örtü Epiteli: şekil olarak 3`e ayrılır.







1.Tek Katlı Yassı: Damarların iç yüzeyinde, kalp ve akciğerde bulunur.








2. Tek Katlı Kübik: Böbreklerde bulunur.








3. Tek Katlı Silindirik: Mide ve bağırsakların iç yüzeyinde bulunur.






* Çok Katlı Örtü Epiteli: Deride bulunan epiteldir.



b-Salgı (bez) Epiteli: Tek hücreli olanları salgı yapan goblet hücrelerine sahiptir. Çok hücreli olanları salgı yapma şekillerine göre 3`e ayrılır.



* Dış salgı Bezi: Salgısını bir kanalla boşluğa veren bezlerdir. (gözyaşı)



* İç salgı Bezi: Salgısını direkt kana hormon olarak veren bezlerdir. (hipofiz)



* Karma Bez: Hem iç hemde dış salgı yapan bezdir. (pankreas)



c-Duyu Epiteli: Dış ortamdan uyartıları alan epitel dokudur. Gözde ışık, kulakta ses, burunda koku ve deride dokunmayı algılayan hücreler duyu epitel hücreleridir.





2.Bağ ve destek doku: Diğer dokuları ve organları birbirine bağlar. Yumuşak organları korur, onlara destek ve direnç kazandırır. Hücreleri arasında ara maddesi en fazla olan dokudur. Bağ dokusu hücreler, ara madde ve lifler olarak 3 kısımdan oluşur. 5 grupta incelenir.



• Temel bağ doku: Organların bir arada tutulmasını sağlayan dokudur. Bağ dokudaki bazı hücreler mikropları öldürür. Bağ dokudaki pigmentler deriye renk verir.



• Kıkırdak Doku: Bulunduğu yere esneklik verir. Kan damarı taşımaz. 3 çeşittir.



- Hiyalin Kıkırdak: Omurgalı embriyolarında iskeleti oluşturur. Ergin memelilerde soluk borusu, kaburga uçları, burun ve uzun kemiklerin uç kısmında bulunur.



- Elastik Kıkırdak: Çok esnektir. Kulak kepçesi ve ses telinde bulunur.



- Lifli Kıkırdak: Uzun kemiklerin eklem yerlerinde bulunur.



• Kemik Doku: İskeleti oluşturan, vücuda desteklik sağlayan dokudur. İç organlara tutunma yüzeyi oluşturur, minarel madde deposudur. Kemik dokuda ki Ca, Mg, P gibi minareller sertlik sağlar. Kemiklerde boyca uzama uçtaki kıkırdaklar tarafından sağlanır. Periost: Kemikleri dıştan saran zar olup beslenmeyi, onarımı ve kalınlaşmayı sağlar.



• Yağ doku: Özelleştirilmiş bir bağ dokudur. Yağ doku organların etrafında ve deri altında depolanır.



Yağ doku,

-Organları darbelere karşı korur.

-Yedek besin deposudur.

-Vücut ısısını korur.



• Kan Doku: Kan plazması ve kan hücrelerinden oluşur.



Kan plazması: Kanın %55 ini oluşturur. Hafif baziktir (ph=7,4). Yapısında su (%90), diğer kısmı ise organik ve inorganik besinlerden oluşur.



Kan hücreleri: Üç çeşittir:



a-Alyuvarlar (eritrositler): Kırmızı kemik iliğimde üretilirler. Memelilerde alyuvarlar çekirdeksiz diğer omurgalılarda çekirdeklidir. Yapılarında kana kırmızı rengi veren, solunum gazı taşıyan hemoglobin bulunur.






Karaciğer ve dalakta parçalanırlar. Miktarı en fazla olan hücrelerdir.



b-Akyuvarlar(lökositler): Renksizdirler. Çekirdekli ve aktif hareket ederler. Mikroplara karşı antikor ve antitoksin salgılarlar. Kırmızı kemik iliğinde üretilenlere granüllü akyuvar, lenf dokularında üretilenlere granülsüz akyuvar denir.



c-Kan pulcukları (trombositler):Kırmızı kemik iliğimdeki dev hücrelerin parçalanmasıyla oluşurlar. Bazıları çekirdekli bazıları çekirdeksizdir. Kanın pıhtılaşmasında görev alırlar.





3.Kas Doku: Hücre ara maddesi yoktur. Yapılarındaki kasılabilir proteinler sayesinde sinirsel ve hormonal uyartılara cevap verebilirler.Vücudun hareket etmesine ve iç organların çalışmasında görevlidir. Üçe ayrılırlar:



a-Düz Kas: İsteğimiz dışında otonom sinir sisteminin kontrolünde çalışırlar. Kasılma hızı yavaş kasılı kalma süresi uzundur. Mide, damarlar ve bağırsaklarda bulunur.



b-Çizgili Kas: Çok çekirdeklidir. İskeleti sarar ve hareketi sağlar. İsteğimizle merkezi sinir sisteminin denetiminde çalışırlar. Kasılmaları hızlı ve kısa sürelidir. İskelet, kol ve bacak kasları gibi.



c-Kalp Kası: Enine bantlaşma gösterdiğinden çizgili kas gibidir. İsteğimiz dışında otonom sinirlerle çalışır.





4.Sinir Doku: Hücrelerine nöron denir. Vücudun içinden ve dışından gelen uyarıları sinir sistemine taşır. Sinir merkezlerindeki uyarıları da tepki yerlerine taşır. Sinir hücreleri bölünüp çoğalamazlar ve yenilenemezler.






Bitkisel Dokular: Sürgen (meristem) ve değişmez dokular olarak ikiye ayrılır.



1.Meristem doku: Sürekli bölünebilme özelliğindedir. Hücreleri canlı, ince zarlı, bol sitoplazmalı, büyük çekirdekli ve kofulsuzdur. Hücre arası boşlukları yoktur. Gelişme ve farklılaşmayı sağlarlar. Boyca uzamayı sağlayan birincil meristem ve kalınlaşmayı sağlayan ikincil meristem olarak iki çeşittir.



a-Birincil meristem: Bitkinin ömrü boyunca bölünür. Gövde , dal ve kök uçlarında bulunur. Büyüme noktaları gövde ve dallarda koruyucu yaprakla kökte ise kaliptra ile örtülüdür. Bitkinin boyuna uzamasını sağlar.




Şekil: Bir bitkide büyüme bölgeleri



b-İkincil meristem: Değişmez dokunun sonradan bölünme yeteneği kazanmasıyla oluşur. Kambiyum ve mantar meristemi olup enine büyüyüp kalınlaşmayı ve yaş halkalarının oluşmasını sağlar.



2.Değişmez dokular: Birincil ve ikincil meristem dokuların oluşturduğu bölünme yeteneğini kaybeden dokulardır. Hücre duvarında odun ve mantar özü biriktiğinden kalınlaşmıştır. Yapı ve görevlerine göre parankima, koruyucu, iletim, destek ve salgı dokusu olmak üzere beşe ayrılır.



a-Parankima (temel doku): Bitkilerde diğer doku ve organların arasını doldurur. Hücreleri canlı, ince zarlı, bol sitoplazmalıdır. Yaptıkları işe göre 4 parankima dokusu bulunur.



-Özümleme parankiması:Fotosentezle organik besin yapan palizat parankimasını içerir.



-Havalandırma parankiması:Bitkinin gaz alışverişine yardımcı olur.



-İletim parankiması:İletim dokusuna madde taşır.



-Depo parankiması:Bitkilerin kök, gövde, tohum ve meyvelerinde besin depo eder.



b-Koruyucu doku: Bitkileri dış etkilere karşı korur, su ve besin kaybını önler. Hücreleri aralıksız dizilmiş ve klorofilsizdir. Epidermis ve periderm olarak ikiye ayrılır.



Epidermis:Bitkilerin genç bölgeleri ve yapraklarını örter. Kütikula denen ve su kaybını engelleyen tabakayı yapar. Epidermis hücreleri farklılaşarak çeşitli görevleri olan tüyleri ve stomayı oluşturur.



Stoma:Bitkilerde gaz alışverişini ve terlemeyi sağlar. Epidermis hücreleri arasındaki bol kloroplastlı hücrelerdir.



Periderm:Bitkinin yaşlı kısımlarında epidermis mantar dokuya bırakır.



c-İletim dokusu: Bitkilerde madde taşınımını sağlar. Odun borusu (ksilem) ve soymuk borusu (floem) olarak ikiye ayrılır.



Odun boruları cansız olup, su ve mineralleri tek yönlü taşırlar. Hücre zarları eriyip üst üste dizildiğinden boru şeklinde gözükürler.



Soymuk boruları canlıdır. Kökten yaprağa çift yönlü taşırlar. Sitoplazma ve çekirdekleri kenara çekilip, orta kısımları üst üste gelince kalburlu boru halini alır. Kalburlu boruların yanında bol sitoplazmalı arkadaş hücreleri bulunur.



d-Destek doku: Bitkiye desteklik sağlayan dokudur. Çok yıllık bitkilerde bu destek pek ve sert dokudan oluşan destek doku tarafından sağlanır.



Pek doku Canlıdır. Büyümekte olan genç bitkilerde, yapraklarda, çiçeklerde, meyve saplarında ve bazı otsu bitkilerin gövdelerinde bulunur.



Sert doku:Cansız hücrelerden oluşur. Bütün çeperleri selüloz ve lignin birikmesiyle kalınlaşmıştır. Taş hücrelerinden oluşur (ayva, armut, ceviz...)



e-Salgı doku: Salgı yapan hücrelerden oluşur. Isırganın yakıcı tüyleri korumayı sağlar, çiçekteki bal özü tozlaşmaya yardımcı olur. Böcekçil bitkilerde sindirim özsuyu böcekleri sindirir.