E-Okul Bilgi

HÜCREDE MADDE ALIŞVERİŞİ

Hücre zarında gerçekleşen bir olaydır.


Canlılığın devamı için gereklidir.

Hücre zarından geçebilenler :

O2,CO2,CO,su,mineraller,glikoz,fruktoz,galaktoz,yağ asidi,gliserol,a.asit,vitamin,alkol

Hücre zarından geçemeyenler :

Protein,yağ,karbonhidrat

HÜCREDE MADDE ALIŞVERİŞİ

4 yolla olur:


1) DİFÜZYON

Bir maddenin çok olduğu (yoğun olduğu) ortamdan az olduğu ortama (az yoğun ortama) doğru hareket etmesine denir.


Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler difüzyona uğrar.Porlardan büyük maddeler difüzyon yapamaz.

Enerji harcanmaz.

Enzim kullanılmaz.

Canlı ve cansız ortamda görülebilir.Canlılık delili değildir.

Denge sağlanana kadar devam eder ve durur.


ÖRNEK : Odaya dökülen kolonyanın her tarafa dağılması.Akciğerdeki oksijenin kana geçmesi.İnce bağırsaktaki glikozun kana geçmesi.

DİFÜZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1) Küçük moleküller,büyük moleküllere göre daha kolay geçerler.

2) Nötr moleküller iyonlara göre daha kolay geçer.Çünkü zarın dış kısmı da iyonik yapıdadır.
Negatif iyonlar biraz daha kolay geçer.

3) Yağda çözünen maddeler de çözünmeyenlere göre daha kolay geçer.(A,D,E,K vitaminleri)

4) Yağı çözen maddelerde kolay geçer.(Alkol ve eter gibi.)

5) Por sayısı ve sıcaklık arttıkça difüzyon hızı da artar.

6) İki ortam arasındaki yoğunluk farkı ne kadar çoksa difüzyonda o kadar hızlı olur.

7) Akışkanlığı fazla olan ortamlarda difüzyon hızlı olur.

DİYALİZ : Suda çözünmüş maddelerden bazılarının yarı geçirgen zardan difüzyonuna denir.Böbrekleri çalışmayan insanlarda suni olarak oluşturulan bir ortamla kandaki üre temizlenir.

2) OSMOZ

Suyun difüzyonudur.Suyun çok olduğu yerden az olduğu yere geçmesidir.

HİPERTONİK ORTAM(ÇOK YOĞUN ORTAM)

Bir hücre kendisinden daha yoğun bir ortama konursa su kaybederek büzülür.Bu olaya
plazmoliz denir.ÖRNEK : Tuzlanan derinin su kaybederek büzülmesi.

HİPOTONİK ORTAM(AZ YOĞUN ORTAM)

Bir hücre kendisinden daha az yoğun bir ortama konursa su alarak şişer.Bu olaya deplazmoliz denir.

Bitki hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre şişer ve turgor durumuna geçer.

Hayvan hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre patlar.Buna hemoliz denir.

İZOTONİK ORTAM(DENGE ORTAM)

Bir hücre izotonik bir ortama konursa hiçbir değişikliğe uğramaz.
OSMATİK BASINÇ

Hücre içerisindeki çözünmüş maddenin hücre zarına yaptığı basınçtır.Yada (etki=tepkiye
göre)hücre dışındaki suyun yoğunluk farkından dolayı hücre içerisine girmek için zarlara
yaptığı basınçtır.

Çözünmüş madde miktarı (hücrenin yoğunluğu) arttıkça osmatik basınç artar.

TURGOR BASINCI

Hücre içerisindeki suyun hücre zarına (yada çepere) yaptığı basınçtır.
Kofullar tarafından ayarlanır.
Turgor çok artarsa su girişi durur.
Turgor, otsu bitki ve yaprakların dik durmasını sağlar.
Turgor, stomaların açılıp kapanmasını sağlar.
Turgor, bazı nasti(ırganım) hareketlerini sağlar.
Suyun hareketi daima O.B' ın fazla olduğu yere doğrudur.

3) AKTİF TAŞIMA

Bir maddenin az olduğu yerden çok olduğu yere geçmesidir.
Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler aktif taşıma ile taşınır.

Enzim kullanılır.
Enerji harcanır.
Sadece canlı hücrelerde görülür.
Denge yoktur.

Taşıyıcı moleküller kullanılır.

ÖRNEK:İnce bağırsaktaki glikozun kana geçmesi.Böbrekteki geri emilim.

NOT 1 : Hücre zarından geçebilecek büyüklükteki bir maddenin miktarı hücre içi ile hücre
dışı arasında farklılık oluşturuyorsa burada aktif taşıma var demektir.
NOT 2 : Sıcaklık artışı,molekülün alınmasını hızlandırmaz.

4) ENDOSİTOZ VE EKZOSİTOZ

Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki maddelerin oluşturulan ceplerle içeri alınmasına endositoz;yine aynı yolla dışarı atılmasına ekzositoz denir.
Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki katı maddelerin içeri alınmasına fagositoz;sıvı maddelerin içeri alınmasına pinositoz denir.

ENDOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ

Enerji harcanır.
Enzim kullanılır.
Hücre zarı azalır.Hücrenin içeriği artar.
Hücreye alınan bu büyük maddeler lizozomdaki ve besin kofulundaki hücre içi enzimlerle parçalanır.
Tek hücrelilerde ve akyuvarlar da çok görülür.
Canlılık delilidir.
Denge yoktur.
Bitki hücrelerinde ve diğer çeperi olan hücrelerde görülmez.
EKZOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ

Enerji harcanır.
Enzim kullanılır.
Hücre zarı artar.Hücrenin içeriği azalır.
Canlılık delilidir.
Denge yoktur.
Boşaltım kofulu ve golgi yardımıyla atılır.
Bitki ve hayvan hücrelerinde görülür.

NOT 3 : Tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerde fazla suyu dışarı atan kontraktil koful
bulunur.Hücre içerisindeki fazla suyun nedeni suyun osmozla içeri girmesidir.

NOT 4 : Bir bitki hücresinin turgor durumuna geçmesinde a)Ortamın yoğunluğu

b)Hücre içindeki madde yoğunluğu c)Çeperin selülozdan yapılmış olması etkilidir.
NOT 5 : Endositoz ve ekzositozda yoğunluk farkı yoktur.Ama aktif taşıma,difüzyon ve
osmozda vardır.