E-Okul Bilgi

BÜTÜN CANLILARLA ORTAK YUVAMIZ "DÜNYA"



A. ÇEVREDEKİ EKOSİSTEMLER

Bir bölgedeki canlı varlıklarla cansız varlıkların oluşturduğu bütünlüğe ekosistem denir.

Ekosistemdeki canlı ve cansız varlıklar birbiriyle etkileşim halindedir.

Aralarında madde alış verişine dayanan bir etkileşim bulunur. Bu etkileşim gerçekleştiği sürece yeryüzündeki yaşam devam edebilir.

1. Ekosistemi Oluşturan Cansız Varlıklar

Canlıların çevresini oluşturan hava, su, ışık, toprak gibi faktörler cansız varlıkları oluşturur. Özelliğine göre bir bölgede canlı türlerinin yaşayıp yaşamayacağını belirler.

a. Toprak : Yerkabuğunun en üst katmanına toprak denir. Canlı organizmalar toprağın üzerinde ve içinde yaşayabilirler. Toprak milyonlarca yıllık bir süreç içinde büyük kaya kütlelerinin parçalanmasıyla oluşmuştur. İçerisinde taş, kum, kil, mineral, tuz, su hava, mikro organizmalar ve canlı kalıntıları bulunur. Canlı varlıklar su ve mineral ihtiyacını doğrudan topraktan karşılarlar. Toprağın yapı ve çeşidi, üzerinde yaşayacak bitkilerin türünü etkiler.
Humuslu topraklar en verimli topraklardır. Yapısında bitki yaşamı için önemli olan çeşitli mineralleri bulundurur.

b. Su : Yeryüzünün 3/4’ünü oluşturan 2 atomlu moleküllerdir. Akıcı, kararlı, çözücü ve taşıyıcı özelliklere sahip olup canlı yaşamını doğrudan etkiler.

Hücrelerin oralama %75’ini su oluşturur. Su,canlı yaşamında sindirim, solunum, boşaltım, dolaşım, fotosentez, beslenme gibi pek çok yaşamsal olayda etkili olur.

Bütün canlılar su kullanmak zorunda olduğu için, yeryüzündeki su miktarı canlıların dağılımını belirler. Havadaki nemi oluşturarak aşırı ısınma ve soğumayı önler.

c. Işık : Güneş enerjisinin yayılmasıyla oluşur. Üzerinde taşıdığı enerji canlıların temel enerji kaynağını oluşturur.

Fotosentezle besinlerin üretilmesini sağlar. Yeryüzünün ısınmasında, yağışların oluşmasında, rüzgarların oluşmasında, iklimin belirlenmesinde etkili olur.

Güneş ışığının yeryüzündeki dağılımı farklı olup her bölgede farklı iklim şartlarının oluşmasına neden olur.

Böylece canlıların doğadaki dağılımını da bu şekilde etkiler.

d. Sıcaklık : Işık etkisiyle yeryüzünde oluşan ısının ortalama değeridir. Çevredeki ısı miktarına göre sıcaklık artar ve azalabilir.

Canlı yaşamı için son derece önemli olup hücrelerdeki enzimatik reaksiyonlar belirli sıcaklıklarda gerçekleşir.

Canlıların yeryüzündeki dağılışını, çoğalmasını ve ömrünü belirler.

e. İklim : Uzun zaman sürecinde, bir bölgeyi etkileyen atmosfer şartlarına iklim denir.
İklim şartlarını ışıklanma, sıcaklık, nem, yağışlar, rüzgarlanma gibi faktörler oluşturur.
Bir bölgenin iklimini ekvatora uzaklığı, denizden yüksekliği ve denizlere olan uzaklığı doğrudan etkiler.

İklim şartları canlıların yaşam ve yayılışında temel etkendir.

Şartlarına uyum sağlayan canlılar uygun bölgelerde hayatlarını sürdürürler. İklim şartları uygun olan topraklarda bol miktarda bitki ve yoğun olarak hayvan çeşitleri bulunur.

f. Hava : Atmosferi oluşturan gaz karışımına hava denir. Havanın yapısında oksijen, karbondioksit, azot, soygazlar, tozlar, mikroorganizmalar ve su buharı bulunur.

Solunumda kullanılan oksijen ve fotosentezde kullanılan karbondioksit havadan alınır. Havanın gaz içeriğinin değişmesi havanın kirlenmesine neden olur.

2. Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıklar

Ekosistemler üzerinde besin zincirleri bulunur. Bütün besin zincirleri besin ağı şeklinde karmaşık bir yapıya sahiptir.

Ekosistemin yapısında beslenme ve yaşama şekline göre
3 grup canlı bulunur

a. Üretici canlılar : Fotosentezle organik besin üretirler. Tüketicilerin ihtiyaç duyduğu besinlerin büyük bir kısmını üretirler. Yeşil bitkiler bu gruba girer.

b. Tüketici canlılar : İhtiyaç duyduğu besinleri bitki ve hayvanlardan karşılarlar. En fazla tür sayısına sahiptirler. Otçul, etçil beslenen türleri bulunur.

c. Ayrıştırıcı canlılar : Ölen canlı vücutları ile canlı artıklarını kullanırlar. Böylece doğal temizliğin ve madde döngüsünün yapılmasını sağlarlar.

3. Ekosistem Çeşitleri ve Özellikleri

Yeryüzü ekosistem parçalarının birleşmesiyle oluşur. Yeryüzünde irili ufaklı farklı özellikte çok sayıda ekosistem çeşidi bulunur.

Çayırlar, çöller mağaralar, tundralar, vadiler, ormanlar, bataklıklar, karadaki ekosistemleri oluşturur.

Okyanuslar, denizler, göller, nehirler, dereler, pınarlar, havuzlar sudaki ekosistemleri oluşturur.

Her ekosistem çeşidinin kendisine has olan farklı fiziksel ve kimyasal özelliği bulunur. Işıklanma miktarı, sıcaklık ortalaması, su oranı, yağış derecesi, basınç değişimi gibi iklimsel olgusu farklıdır.

Bu yüzden canlıların ekosistemlerdeki çeşit ve dağılışıda farklıdır.

Canlılara beslenme, barınma, korunma ve üremesinde en ideal ortamı sağlayan ekosistem ormanlardır.

Bu nedenle en fazla tür ve canlıyı bulunduran ortamlar buralardır. Dünyada yaşayan canlıların büyük bir kısmı ekvator kuşağı çevresindeki ormanlarda bulunur.

B. EKOSİSTEMDEKİ BOZULMALAR ve ÇEVREYE ETKİLERİ

Ekosistemin yapı ve işleyişinin bozulması ekosistemdeki düzen, yaşam ve dengesinde bozulmasına neden olur.

Kaynağına göre 2 çeşit bozulma gerçekleşir.

1. Doğa Kaynaklı Bozulmalar
Doğal afetler şeklinde gerçekleşir. İnsanların etkisi olmadan doğal dengenin bozulmasıyla oluşur. Erozyon, sel, fırtına, deprem, yanardağ patlaması, kuraklık, çığ şeklinde oluşabilir. Bu çeşit bozulmalarda doğa zamanla kendini düzeltebilir.

2. İnsan Kaynaklı Bozulmalar
Endüstri ve sanayi kuruluşlarının artıkları etkisiyle oluşur. Fabrika, taşıt, santral gibi tesislerin çalışması sonucu çevreye bırakılan zehirli gaz, sıvı ve katı atıklar çevrenin yapı ve işleyişini değiştirir. insan kaynaklı çevre tahribinin gerçekleşmesi;

Aşırı nüfus artışının olması,
Çevrede plansız sanayileşme yapılması,
Doğal kaynakların bilinçsiz kullanılması,
olayları bulunmaktadır. Bu çeşit bozulmaların etkileri uzun sürelidir.

Doğal dengenin bozulmasında etkili olan kirletici maddelere atık denir.

Atıklar yapılarında bulundurduğu zararlı ve yabancı maddelerle toprak, su ve havanın bileşimini bozarlar. Böylece canlıların beslenme ve solunumunda aksamalara neden olur.

Atıklar kaynak ve yapısına göre 2 çeşit kirlenmeye neden olurlar.

a. Geçici kirlenme : Canlı vücudunun artık ve kalıntılarının oluşturduğu kirlenmedir. Çürütücüler tarafından bu atıklar ayrıştırılarak kısa süreli bir kirlenme oluşur. Ölü canlılar, yapraklar, sindirim atıkları gibi.
b. Kalıcı kirlenme : Sanayi tesislerinin faaliyetleri sırasında oluşturduğu atıklar tarafından sağlanır.

Çevrede uzun süreli bir kirlenme oluşur. Cam, plastik, naylon, metal, petrol gibi ürünlerin atıkları bu özelliğe sahiptir.

C. DOĞADAKİ MADDE DÖNGÜSÜNÜN KORUNMASI

Canlıların etkileşim içinde olduğu su, hava ve toprak belirli miktarda ve çeşitte madde içerir.

Bu nedenle su, hava ve toprağın yapısında oluşabilecek anormal değişmeler canlı yaşamını doğrudan etkiler. Hava, su ve toprak arasında bazı maddelerin hareket etmesine madde döngüsü denir. Dört çeşit maddenin döngüsü canlılar için çok önemlidir.

a. Karbon döngüsü : Karbondioksit gazının hava ve canlılar arasındaki alış verişiyle oluşur. Fotosentez havadaki karbondioksitin azalıp besin yapılmasını sağlarken, solunum besinlerin azalıp havadaki karbondioksitin artmasını sağlar.

b. Oksijen döngüsü : Karbon döngüsünün tersi şeklinde gerçekleşir. Vücut solunumu havadaki oksijen miktarını azaltırken, fotosentez olayı havadaki oksijen miktarını artırır.

c. Azot döngüsü : Azot gazının hava ve canlılar arasındaki hareketidir. Havadaki azot gazı Azot bağlayıcı bakteriler tarafından tuza çevrilerek toprağa karıştırılır. Bütün canlılar azot ihtiyacını topraktan karşılarlar. Azot hücrelerdeki protein, vitamin, ATP, gen yapımında kullanılır. Ölen canlılardaki azotlar azot ayrıştırıcı bakteriler tarafınan tekrar havaya karıştırılır.

d. Su döngüsü :
Hava ve toprak arasında suyun hal değiştirerek hareket etmesidir. Işık ve sıcaklık etkisiyle ısınan su buharlaşarak bulutları oluşturur. Bulutlar soğuyarak yağmur oluşmasını sağlarlar.

D. ÇEVRENİN KORUNMASI
Doğadaki denge, düzen ve yaşamın sürekliliğinin sağlanmasına çevrenin korunması denir. Çevrenin korunmasında yasal, kurumsal, bilimsel yöntemler kullanılır. Çevrenin korunması için şu faaliyetler yapılmalıdır.

İnsanların çevre konusunda eğitimi sağlanmalıdır.
Madde kullanılmasında tutumlu olunmalıdır.
Yenilenebilir enerji kaynaklarına önem verilmelidir.

Gündelik yaşamda geri dönüşümlü ürünler tercih edilmelidir.

Su çevresi ve kaynakları özenle korunmalıdır.
Tarım faaliyetleri bilinçli ve modern yöntemlerle yapılmalıdır.

Doğadaki canlılar korunmalı ve yeşil çevre oranı artırılmalıdır.
Sanayileşmede çevreye dikkat edilmelidir.