9. Sınıf Biyoloji Öğretim Programının temelleri;
Canlılık, hücre, canlıların çeşitliliği ve güncel
çevre sorunlarıyla ilgili somut ve öğrencileri motive edici örnekler üzerine kurulmuştur.
Üst sınıflarda ise öğrenciler, bu temeller üzerine kavramlarda derinleşme, genelleme ve değişik yaklaşımlarda
bulunabilme imkanı bulacaklardır.
Aynı zamanda öğrenciler programın geniş bir perspektif sunması sayesinde ileriye dönük kararlarını
verirkn bilinçli hareket edebileceklerdir.
Bu bağlamda biyoloji programında yer alan kazanımlar,
biyolojide yer alan temel teoriler ve kavramlar ışığında, öğrencinin günlük hayatı ile ilişkili
konular ön plana çıkarılarak belirlenmiştir.
Ayrıca programda ele alınan konularla, öğrencilerin biyolojinin
kullanım alanları hakkında kazanım elde etmeleri hedeflenmiştir.
9.1. Yaşam Bilimi Biyoloji
Bu ünitede öğrencilere; biyoloji biliminin ilgi alanları, çalışma yöntemleri, alt disiplinleri, tarihsel
süreç içerisindeki gelişimi, insanlığa katkıları, canlı ve canlılık anahtar kavramları temelinde
canlılar dünyasının temel özellikleri ile canlıların yapısında bulunan inorganik ve organik bileşiklerin
tanıtılması amaçlanmıştır.
9.1.1. Bilimsel Bilginin Doğası ve Biyoloji
Önerilen Süre: 6 Saat
Kavramlar/Terimler: Bilimsel bilgi, biyoloji, teknoloji, kariyer
9.1.1.1. Genelde bilimin özelde biyolojinin doğasını anlar.
a. Bilimin ve bilimsel bilginin delillere dayandırılabilir yapısı, bilimde kullanılan yöntemlerin
çeşitliliği, bilimsel bilginin değişebilir yapısı ve değişimde etkin olan
nedenler, bilimde öznellik ve nesnellik ile bilim toplum ilişkisi gibi konular güncel
ve biyoloji bilimi tarihinden örnekler üzerinden tartışılır.
b. Biyolojide kullanılan bilimsel çalışma süreçleri ezberletilmez, bu süreçlerin deneysel
etkinlik kurgusu içinde öğrenciler tarafından keşfedilmesi sağlanır.
c. Biyoloji ile ilgili elde edilen bilgilerin, tarihsel süreç içerisinde diğer bilim dallarındaki
ve özellikle teknolojideki gelişmelere bağlı olarak değişimi araştırılır ve
tartışılır.
Üniteler (Konu Alanları) ve Zaman Dağılımı
9. SINIF BİYOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI
1
Ortaöğretim Biyoloji Dersi Öğretim Programı
No Ünite / Konu Alanı Adı
Kazanım
Sayısı
Süre
Ders Saati Yüzde (%)
1 Yaşam Bilimi Biyoloji 7 33 30, 5
2 Canlılar Dünyası 11 57 52, 8
3 Güncel Çevre Sorunları 7 18 16, 7
Toplam 25 108 100
9. Sınıf
9.1.1.2. Biyolojinin günlük hayatta karşılaşılan problemlerin çözümüne sağladığı katkıların
farkına varır.
a. Hayatı tehdit eden sorunların (gıda sıkıntısı, küresel iklim değişikliği, sağlık sorunları
vb.) çözümünde biyolojinin katkıları sorgulanır.
9.1.1.3. Biyolojinin güncel çalışma alanlarını tanır ve kariyer alanlarıyla ilişkilendirir.
a. Öğrencilerin ileriye dönük meslek seçimlerinde bilinçli tercihler yapabilmeleri
için biyoloji ile ilgili meslekler ve kariyer alanları araştırılır.
9.1.2. Canlıların Ortak Özellikleri
Önerilen Süre: 6 Saat
Kavramlar/Terimler: Canlılık, hücre, büyüme ve gelişme, hareket, metabolizma, anabolizma,
katabolizma, uyum, beslenme, solunum, boşaltım, gelişme, hareket, uyarılara
tepki, üreme
9.1.2.1. Canlı ve cansız varlıklar arasındaki farkları belirler.
a. Yakın çevreden seçilen canlı ve cansız varlık örnekleri, genel yapı, fiziksel özellikler
vb. temelinde birbirleriyle karşılaştırılır.
9.1.2.2. Canlıların ortak özelliklerini keşfeder.
a. Yakın çevresindeki canlılardan yola çıkılarak, öğrencilerin canlıların ortak özelliklerine
ulaşması sağlanır.
b. Canlıların ortak özellikleri olarak; hücresel yapı, beslenme, solunum, boşaltım,
hareket, uyarılara tepki, uyum, üreme, büyüme ve gelişme özellikleri verilir.
c. Metabolizma kavramı örneklerle tartışılır.
ç. Hareket kavramının tek başına canlılıkla ilişkilendirilmesinden kaynaklanan bazı
kavram yanılgılarının (ör., animizm) önüne geçmek için, sadece hareketin canlılığı
açıklamada yeterli olmadığı örneklerle tartışılır.
9.1.3. Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler
Önerilen Süre: 21 Saat
Kavramlar/Terimler: Organik, inorganik, enzim, hormon, dengeli beslenme, ATP, DNA, RNA,
mineral, obezite, asit, baz, tuz, su, yağ, karbonhidrat, protein, vitamin
9.1.3.1. Canlıların yapısını oluşturan başlıca kimyasal maddeleri tanır ve sınıflandırır.
a. Karbon, hidrojen, oksijen, azot, fosfor ve kükürdün bütün canlılar için ortak olduğunu,
deneyler yaptırılarak ve/veya animasyonlar-simülasyonlardan yararlanılarak
öğrencilerin keşfetmesi sağlanır.
b. Su, mineraller, asitler, bazlar ve tuzlar ayrıntılı olarak kimya dersinde işleneceğinden
bu maddelerin sadece canlılar için önemi sorgulanır.
c. Karbonlu bileşiklerin canlılar için önemi tartışılır.
ç. ATP gibi moleküllerin, enzimlerin ve hormonların kimyasal formüllerine yer verilmeden
canlılar için önemi sorgulanır.
d. Nükleik asitlerin yapı ve fonksiyonları temel düzeyde animasyon-simülasyonlar
veya modellerle işlenir. Matematiksel hesaplamalara girilmez.
Ortaöğretim Biyoloji Dersi Öğretim Programı
2 9. Sınıf
9.1.3.2. Yağ, karbonhidrat, protein, vitamin ve minerallerin yaşam için önemini kavrar,
sağlıklı beslenme ile ilişkisini kurar.
a. Karbonhidrat, yağ, protein ve vitaminler, yapısında bulundukları besinler ile deneyler
yapılarak ilişkilendirilir. Ancak karbonhidrat, yağ, protein ve vitaminlerin
ayrıntılı kimyasal formülleri kullanılmaz.
b. Karbonhidrat ve yağ çeşitleri araştırılır ve örneklendirilir.
c. Vitaminler sadece yağda ve suda çözünenler şeklinde sınıflandırılır; vitaminlerin
eksikliğinde ya da fazlalığında ortaya çıkan sağlık sorunları araştırılır ve tartışılır.
ç. Kalsiyum, potasyum, demir, iyot, flor gibi başlıca minerallerin sağlık açısından
önemleri irdelenir.
d. Düzenli ve dengeli beslenmenin önemi ile obezite, insülin direnci ve diyabet ilişkilendirilir.
9.2. Canlılar Dünyası
Bu ünitede öğrencilerin; canlıların temel yapısal birimi hücreyi kavramaları, çevrelerinde bulunan
canlı çeşitliliğini fark etmeleri, “ikili isimlendirme”nin ve sınıflandırmanın önemini kavramaları,
canlı âlemlerinin genel özelliklerini öğrenmeleri amaçlanmıştır.
9.2.1. Canlılığın Temel Birimi Hücre
Önerilen Süre: 27 Saat
Kavramlar/Terimler: Hücre teorisi, osmoz, kök hücre, prokaryot, difüzyon, hücre/doku kültürü,
ökaryot, aktif taşıma, yapay doku/organ, organel, mikroskop
9.2.1.1. Canlıların temel yapısal biriminin hücre olduğunu kavrar.
a. Hücrenin canlılığın yaşama ve üreme yeteneğindeki temel birimi olduğu, bir hücrede
ifade edilen özelliklerin tüm canlılarda ortak olduğu ve hücrelerin kendine
benzer hücreleri bölünerek meydana getirdiği farklı örnekler üzerinde incelenir.
9.2.1.2. Hücre ve hücre teorisine ilişkin çalışmaları tarihsel süreç içerisinde analiz eder.
a. R. Hook ve A. Von Leeuwenhoek’un mikroskop ve hücre ile ilgili yaptığı çalışmalar
araştırılır.
b. M. Schleiden, T. Schwann ve R. Virchow’un, hücre teorisinin oluşumuna yaptığı
katkılar bağlamında bilimsel bilginin yapılanma süreci analiz edilir.
c. Tarihsel süreç içerisinde mikroskop ve ileri görüntüleme teknolojisinde meydana
gelen gelişmelerle hücreye ilişkin bilgilerin gelişimi, bilim-teknoloji ilişkisi temelinde
değerlendirilir.
9.2.1.3. Hücresel yapıları ve görevlerini açıklar.
a. Örnekler üzerinden prokaryotik hücrelerin sadece kısımları gösterilir detay verilmez.
b. Ökaryot bir hücrenin yapısı ve yapıyı oluşturan elemanlar incelenir.
c. Hücre zarı işlenirken, zardan madde geçişi, aktif taşıma, osmoz ve difüzyonla ilgili
deneysel etkinliklerden yararlanılır ve günlük hayatla ilişkilendirilir.
ç. Organeller hücrede ve dolayısıyla organizmada aldıkları görevlerinden yola çıkılarak
organizma bütünlüğü içinde ele alınır.
Ortaöğretim Biyoloji Dersi Öğretim Programı
9. Sınıf 3
9.2.1.4. Farklı hücre örneklerini karşılaştırır.
a. Farklı hücre örnekleri mikroskop yardımıyla ve/veya görsel örnekler (resim, video,
animasyon vb.) kullanılarak incelenir ve karşılaştırması yaptırılır.
b. Çeşitli hücre ve hücresel yapıların büyüklükleri ile ilgili orantısal karşılaştırmalar
yaptırılır.
9.2.1.5. Çok hücreli canlılarda hücresel organizasyonu analiz eder.
a. Hücre-doku-organ-sistem ilişkisi incelenir, doku ve sistemlerin yapı ve görevlerine
girilmez.
b. Bir hücreli, koloni oluşturan ve çok hücreli organizmalarda hücresel organizasyon
ve özelleşme örneklerle incelenir.
9.2.1.6. Hücre çalışmalarının tıp ve sağlık alanındaki gelişmelere katkısını irdeler.
a. Kök hücre kavramı ve kök hücre teknolojisinin sağlık alanında kullanımı araştırılır.
b. Hücre kültürü, doku kültürü, yapay organ ve yapay doku ile hücre teknolojileri
arasında ilişki kurulur.
9.2.2. Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması
Önerilen Süre: 6 Saat
Kavramlar/Terimler: Biyoçeşitlilik, ikili adlandırma, sınıflandırma, sürdürülebilirlik
9.2.2.1. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan yaklaşım ve modellerin tarihi gelişimini
inceler ve değerlendirir.
a. Çeşitliliğin anlaşılması açısından sınıflandırmanın önemi tartışılır.
b. Antik çağlardan modern bilime (günümüzdeki yaklaşıma) düşünürlerin ve bilim
insanlarının canlıların sınıflandırılmasında farklı ölçüt ve yaklaşımlar kullanmasının
nedenleri tartışılır.
c. Canlıların sınıflandırılması örneğinden yola çıkarak bilimde üretilen modellerin
doğayı anlamlandırmada sağladığı katkıların yanında bazı konularda sınırlılıkları
olduğu sorgulanır.
9.2.2.2. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan başlıca kategorileri kavrar ve bu kategoriler
arasındaki hiyerarşiyi irdeler.
a. Tür, Cins, Aile, Takım, Sınıf, Şube ve Âlem kategorilerinin genel özellikleri incelenir.
b. Hiyerarşik kategoriler dikkate alınarak yakın çevreden seçilecek canlı türleriyle
ilgili “ikili adlandırma” örnekleri verilir. Ayrıca yine yakın çevreden seçilen canlı
örneklerinin teşhis edilmesi ile ilgili uygulamalar yaptırılır.
c. Latince isimlerin ezberletilmesinden çok sınıflandırma mantığı üzerinde durularak,
sınıflandırmanın önemi irdelenir.
ç. Canlılıkla daha çok hayvanlar ilişkilendirildiğinden, öğrencilere özellikle hayvanların
dışındaki canlılardan örnekler verdirildiği uygulamalar yaptırılır.
Ortaöğretim Biyoloji Dersi Öğretim Programı
4 9. Sınıf
9.2.3. Canlı Âlemleri ve Özellikleri
Önerilen Süre: 24 Saat
Kavramlar/Terimler: Arkebakteriler, hayvanlar, bakteriler, protista, bitkiler, mantarlar, virüsler
9.2.3.1. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan âlemleri ve genel özelliklerini kavrar.
a. Bitkiler âlemi ve hayvanlar âlemindeki başlıca alt gruplar incelenir. Bakteriler
âlemi, arkebakteriler âlemi, protista âlemi ve mantarlar âleminin genel özellikleri
açıklanır, birkaç örnek verilir, sınıflandırmasına girilmez.
b. Bitkiler âlemi ile ilgili tohum kavramı ele alınır, tohumlu bitkilerde çenek sayılarına
göre bir sınıflandırma yapılmaz.
c. Tohumsuz bitkiler karayosunları ve eğrelti otları ile sınırlandırılır.
ç. Omurgalı hayvanlar balıklar, iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler yakın
çevreden örneklerle işlenir.
d. Omurgasız hayvanlar, böcekler ve solucanlarla sınırlandırılır.
9.2.3.2. Canlı âlemlerinin biyolojik süreçlere ve ekonomiye katkılarını irdeler.
a. Canlı âlemleri, biyolojik ve ekonomik önemleri temelinde ele alınarak;
- Bakterilerin, yoğurt yapımında ve endüstriyel fermantasyonda kullanılması,
- Arkebakterilerin, gübre sanayiinde kullanılması,
- Protista üyelerinin, madde döngüsünde ve atıkları parçalayarak çevre kirliliğini
engellemede görev almaları,
- Mantarların, hamur mayalamada ve antibiyotik üretiminde kullanılması,
- Bitkilerin, besin olarak kullanılmalarının yanında oksijen kaynağı olmaları,
- Hayvanların yine besin olarak kullanılmaları ve madde döngüsündeki önemleri
gibi örnekler çerçevesinde işlenir.
9.2.3.3. Virüslerin biyolojik sınıflandırma kategorilerinden herhangi biri içinde yer almamasının
nedenlerini ve sağlık üzerine etkilerini tartışır.
a. Virüslerin özellikleri, virüs kaynaklı hastalıkların insan hayatına etkileri temelinde
tartışılır.
b. Virüslerin sebep olduğu herpes, AIDS, kuduz, hepatit, grip vb. hastalıkların bulaşma
ve bu hastalıklardan korunma yolları irdelenir.
9.3. Güncel Çevre Sorunları
Bu ünitede öğrencilerin; insan faaliyetlerinin çevre üzerine olumsuz etkilerinin farkında olmaları
ve bu sorunlara çözüm önerileri sunabilmeleri, çevre sorunlarının insan sağlığı üzerine etkilerini
anlamaları amaçlanmıştır.
9.3.1. Güncel Çevre Sorunları ve İnsan
Önerilen Süre: 9 Saat
Kavramlar/Terimler: Kirlilik, ekolojik ayak izi, asit yağmurları, karbon ayak izi, küresel iklim değişikliği
Ortaöğretim Biyoloji Dersi Öğretim Programı
9. Sınıf 5
9.3.1.1. Güncel çevre sorunlarının sebepleri ve olası sonuçlarını sorgular.
a. Güncel çevre sorunları; hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, besin kirliliği, radyoaktif
kirlilik, gürültü kirliliği, asit yağmurları, küresel iklim değişikliği, erozyon,
doğal hayat alanlarının tahribi, orman yangınları vb. çerçevesinde tartışılır.
b. Küresel iklim değişikliği ve biyolojik çeşitliliğin günlük hayat üzerine olası etkileri
sorgulanır.
9.3.1.2. Birey olarak güncel çevre sorunlarının ortaya çıkmasındaki rolünü sorgular.
a. Ekolojik ayak izi ve karbon ayak izi ile ilgili uygulamalar yaptırılır.
9.3.1.3. Güncel çevre sorunlarının insan sağlığı üzerindeki etkilerini örneklerle ortaya koyar.
a. Çevre sorunları nedeniyle ortaya çıkan hastalıklar araştırılır.
9.3.2. Doğal Kaynaklar ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunması
Önerilen Süre: 9 Saat
Kavramlar/Terimler: Endemizm, gen bankası, sürdürülebilirlik
9.3.2.1. Doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin sosyal, ekonomik ve biyolojik önemini analiz
eder.
a. Doğal kaynaklar; toprak, su, besinler, meralar, ormanlar vb. olarak sınıflandırılır.
b. Sürdürülebilirlik kavramı, ülkelerin sahip olduğu doğal zenginliğini kaybetmeden
gelişimine devam etmesi temelinde analiz edilir.
c. Türkiye geneli ve yerel çevreden başarılı uygulamalar örneklendirilir.
9.3.2.2. Biyolojik çeşitliliğin öneminin farkına varır.
a. Biyolojik çeşitliliğin yerel düzeyde etkisi tartışılır.
b. Tabiatta her canlının önemli olduğu vurgulanır. Özellikle insanın tabiatın hakimi
ve kullanıcısı değil var olan sistemin bir parçası olduğu üzerinde durulur.
9.3.2.3. Türkiye’nin biyolojik çeşitlilik açısından zengin olmasını sağlayan faktörleri sorgular.
a. Türkiye’nin biyolojik çeşitlilik açısından zengin olmasının nedenleri (coğrafi konum
vb.) tartışılır.
b. Verilecek örnekler içerisinde, yöreye özgü; endemik türler ile yöre halkının değişik
amaçlar için (gıda, sağlık vb.) kullandığı türlerin bulunmasına dikkat edilmelidir.
9.3.2.4. Biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik çözüm önerilerinde bulunur.
a. Türkiye’de yok olma tehlikesi altında bulunan canlı türleri ile endemik türlerin
korunmasına yönelik yapılan çalışmalar örneklendirilir.
b. Öğrencilerin biyolojik çeşitliliğin ve endemik türlerin korunmasına yönelik sivil
toplum kuruluşlarının yaptıkları çalışmalara katılımı teşvik edilir.
c. Bölge ve ülke ekonomisi için önemli olan canlı çeşitlerine ve ülkemize özgü türlere
ait gen bankaları araştırılır.
Ortaöğretim Biyoloji Dersi Öğretim Programı
6 9. Sınıf
10. Sınıf 7
10. Sınıf Biyoloji Dersi Öğretim Programının temelleri üreme, kalıtım ve yaşadığımız çevre
konularıyla ilgili somut ve öğrencileri motive edici örnekler üzerine kurulmuştur. Üst sınıflarda ise
öğrenciler, bu temeller üzerine kavramlarda derinleşme, genelleme ve değişik yaklaşımlarda bulunabilme
imkanı bulacaklardır.
Aynı zamanda öğrenciler programın geniş bir perspektif sunması sayesinde ileriye dönük kararlarını
verirken bilinçli hareket edebileceklerdir. Bu bağlamda biyoloji programında yer alan kazanımlar,
biyolojide yer alan temel teoriler ve kavramlar ışığında, öğrencinin günlük hayatı ile ilişkili
konular ön plana çıkarılarak belirlenmiştir. Ayrıca programda ele alınan konularla, öğrencilerin biyolojinin
kullanım alanları hakkında kazanım elde etmeleri hedeflenmiştir.
10.1. Üreme
Bu ünitede öğrencilerin; mitoz ve mayozun önemini sorgulamaları; eşeysiz üreme ve eşeyli
üremeyi öğrenmeleri, insanda üreme, büyüme ve gelişmenin temel esaslarını ve üreme sağlığını
anlamaları amaçlanmıştır.
10.1.1. Mitoz ve Eşeysiz Üreme
Önerilen Süre: 12 Saat
Kavramlar/Terimler: Mitoz, bölünme, tomurcuklanma, rejenerasyon, eşeysiz üreme, vejetatif
üreme, interfaz, replikasyon, kanser
10.1.1.1. Bir hücreli ve çok hücreli canlılarda mitozu kavrar ve önemini tartışır.
a. İnterfaz temel düzeyde işlenir, alt evrelerine (G1, S, G2) girilmez.
b. İnsanların ve diğer çok hücreli canlıların büyümesi ve gelişmesi için mitozun
önemi sorgulanır.
c. Hücre bölünmesinin kontrolü ve bunun canlılar için önemi incelenir, kanserle
ilişkisi kurulur.
2014-2015 LİSE-1 BİYOLOJİ KONULARI, milli eğitim biyoloji müfredatı anlatıldı.